Vaclav Havel nie żyje

BYŁY PREZYDENT CZECH MIAŁ 75 LAT

TVN24/fot. Stefan Maszewski/REPORTER/East News

Vaclav Havel zmarł w wieku 75 lat. Był pierwszym demokratycznym prezydentem Czech, architektem przemian, jakie zaszły w Czechosłowacji po upadku żelaznej kurtyny, a także znanym dramaturgiem.

O śmierci Havla poinformowała czeska telewizja. "Vaclav Havel zmarł w wyniku powikłań związanych z długą chorobą" - podano po godz. 12.00.


Informacje te potwierdziła w oświadczeniu asystentka b. prezydenta Sabina Tanczevova. "Były prezydent Czech, działacz antykomunistyczny Vaclav Havel zmarł w niedzielę" - napisała. Jak dodała, przy umierającym czuwała żona Dagmar i kilka zakonnic.

Były prezydent zmarł w swym wiejskim domu w Hradeczku, na pogórzu karkonoskim.

Jak podało czeskie radio publiczne, były prezydent zmarł w nocy z soboty na niedzielę, we śnie.

Walka z chorobą

W ubiegłym tygodniu informowano, że stan zdrowia Havla nie jest dobry. Jego kancelaria podała, że "czuje się on gorzej z powodu infekcji wirusowej". W marcu Havel zapadł na poważne zapalenie dróg oddechowych. Od tego większość czasu spędzał w swoim domu.

Zdrowie Havla nadwerężył pobyt w więzieniu, na które skazały go komunistyczne władze Czechosłowacji. Były prezydent był kilkakrotnie był hospitalizowany w ostatnich latach, a z powodu nowotworu wycięto mu kawałek prawego płuca. Skarżył się również na dolegliwości sercowe.

Zaangażowany w "praską wiosnę"

Vaclav Havel urodził się 5 października 1936 w Pradze. Początkiem jego kariery był rok 1955, kiedy zadebiutował jako krytyk teatralny w czasopiśmie "Kveten". Od 1960 był związany z teatrem "Na Balustradzie" w Pradze, gdzie pracował m.in. jako pracownik techniczny, a potem jako asystent reżysera i kierownik literacki. W 1968 r. wybrano go przewodniczącym Klubu Pisarzy Niezależnych oraz przewodniczącym rady redakcyjnej miesięcznika "Tvar" (zlikwidowanego w 1969).

Havel od początku był mocno zaangażowany w tzw. Praską wiosnę, przez co w 1969 r. stracił pracę i został usunięty z teatru. W 1969 znalazł się pośród 10 sygnatariuszy petycji do rządu czechosłowackiego. Jego dalsza działalność poskutkowała nowymi represjami; w 1971 jego książki usunięto z czechosłowackich bibliotek i objęto zakazem publikacji. W 1974 pracował jako robotnik w browarze, w 1975 założył bezdebitowe wydawnictwo Edice Expedice.

W 1977 był jednym ze współtwórców Karty 77. W 1978 wszedł w skład Komitetu Obrony Prześladowanych za Przekonania. Havel przez swoją działalność był wielokrotnie aresztowany przez komunistyczne służby bezpieczeństwa i skazywany na więzienie. Za kratami spędził (z przerwami) 5 lat. W 1989 został rzecznikiem sygnatariuszy politycznego manifestu Kilka zdań. Odgrywał czołową rolę w opozycyjnym Forum Obywatelskim.

O prezydenturze zawsze mówił skromnie

Havel o swojej prezydenturze zawsze mówił skromnie, że to był splot okoliczności. - Kiedy skończył się komunizm, nie było jeszcze demokratycznych polityków. Dlatego w ich role weszli intelektualiści, muzycy, artyści - mówił odbierając we Wrocławiu nagrodę im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego w 2009 r.

Po aksamitnej rewolucji został w grudniu 1989 dziewiątym i ostatnim prezydentem Czechosłowacji. Po pierwszych całkowicie wolnych wyborach w 1990 Havel pozostał na stanowisku. W swojej polityce Havel popierał utrzymanie federacji Czech i Słowacji, a także szybkie reformy i integrację z EWG i NATO. Nie udało mu się jednak przekonać większości Słowaków do zachowania jedności kraju i zdecydowali o odłączeniu się od Czech i utworzeniu własnego, suwerennego państwa. 3 lipca 1992 parlamentowi federalnemu nie udało się wybrać Havla na kolejną kadencję z powodu absencji słowackich posłów.

20 lipca parlament w Bratysławie ogłosił niepodległość Słowacji, a w pięć dni później jego decyzję poparł parlament federalny. Moment ten opisał Havel w książce "Tylko krótko, proszę": "Zgromadzenie Federalne obradowało nad ustawą konstytucyjną, od 1 stycznia likwidującą państwo, którego owo zgromadzenie było najwyższym organem przedstawicielskim. (...) Meritum sprawy nie było niczym aż tak bardzo niezwykłym, państwa powstają i się rozpadają, a w naszym wypadku było dobre, że działo się to w spokojny i zgodny z prawem sposób. Niezwykłe jednak było to, że kiedy ustawa została przyjęta, wszyscy czescy i słowaccy posłowie zaczęli bić brawo, śpiewać swoje hymny, ściskać się i cieszyć. (...) Nie widuje się często, żeby parlament jakiegoś kraju cieszył się z likwidacji tego kraju, a tym samym i siebie samego". W ramach protestu przeciwko rozpadowi państwa, Havel złożył urząd. W 1993 parlament czeski wybrał go na stanowisko prezydenta (pierwszego w historii) Republiki Czeskiej. Jak się okazało, był na tyle dobrym i popieranym prezydentem, że został wybrany ponownie w 1998 r., dzięki czemu pozostawał na stanowisku aż do 2003 r.

Autor dramatów politycznych

Havel był autorem dramatów politycznych utrzymanych w poetyce teatru absurdu oraz jednoaktówek poruszających problemy współczesności. Co ciekawe, Havel napisał swoje najwybitniejsze dzieła po wyjściu z więzienia. W "Largo desolato" (1984) bohater nie potrafił udźwignąć ciężaru odpowiedzialności osobistej i presji władzy. "Kuszenie" (1985) to z kolei parafraza opowieści o Fauście – główna postać stara się uniezależnić od systemu totalitarnego, ale ostatecznie nie jest w stanie zrealizować swego zamiaru. Sztuki Havla wystawiano w tym czasie na całym świecie, a sam autor stał się najsłynniejszym dramatopisarzem bloku wschodniego. Napisał jeszcze "Rewaloryzację" (1987), ukazującą w krzywym zwierciadle czeską "pieriestrojkę", i "Zítra to spustíme" (1988) – sceniczną rekonstrukcję powstania Czechosłowacji w 1918 r. Dzieła te nie powtórzyły sukcesów wcześniejszych sztuk

Jego twórczość stała się popularna i legalna w Czechach dopiero 1989 r. Jego sztuki stały się prawdziwymi przebojami. Po zakończeniu prezydentury w 2004 r. uciekł do swego domu na portugalskim wybrzeżu, potem wyjeżdżał na długie miesiące do USA. W 2006 r. ukazała się nawiązująca do "Zaocznego przesłuchania" książka "Tylko krótko, proszę". Zawierała wywiady z Havlem. Publikacja, uzupełniona komentarzami z czasów, gdy czeski dramaturg urzędował na Praskim Hradzie, stała się bestsellerem. W 2007 r. powstała sztuka "Odejścia", której głównym tematem jest odejście polityka od władzy.

Havel był także laureatem m.in. Wielkiej Austriackiej Nagrody Państwowej (1968), Prix Plaisir du Theatre (1981), Nagrody Erazma z Rotterdamu (1986), Orderu Orła Białego (1992), Orderu Białego Lwa (2003) oraz Orderu Tomasza G. Masaryka (2003).